Herfstfotografie – paddenstoelen

Ik weet het, een blog schrijven over de herfst als deze al op twee-derde van haar seizoen is, is wel een beetje achter de feiten aanlopen. Maar… geef het een kans, wie weet steek je toch nog iets leuks op uit dit blog!

Ik hou van alle seizoenen en dus ook van de herfst. De tijd van loopneuzen, ‘tussen’jassen, warme choco in een leuk cafeetje, kaarsjes die weer aan mogen, files op de wegen en vertragingen op het spoor. En… het is ook nog eens een ware verwennerij voor de natuurfotograaf. Het toetje na een heerlijk etentje: als je denkt dat je eigenlijk al verzadigd bent, komt het lekkerste van de hele maaltijd. En dat is in deze spreekwoordelijke seizoenenmaaltijd ‘de herfst’. Het is de tijd van verkleurende en vallende blaadjes, van paddenstoelen zoeken en van heerlijke lange boswandelingen.

Omdat een volledig en allesomvattend blog schrijven over fotograferen in de herfst onmogelijk is, knip ik dit onderwerp gewoon in stukjes. En ik begin bij één van de meest sprekende onderdelen van de herfst: de paddenstoelen. Zodra de omstandigheden goed zijn (nog niet te koud en lekker vochtig), schieten de paddenstoelen als… tja, als paddenstoelen uit de grond. En laten die omstandigheden nu eens op zijn best zijn in de herfstmaanden!

Je weet niet wat je mist
wanneer je enkel kijkt
maar niet kunt zien.
(Kleingeschreven)

Waarom heten ze eigenlijk zo?

Weet jij waar de naam paddenstoel vandaan komt? Ik wist het niet, maar het is wel een mooi verhaal. Paddenstoelen werden in vroegere tijden geassocieerd met de magische wereld. Mensen begrepen er niets van dat het bos van de één op de andere dag ineens vol stond met al die bijzonder gevormde en gekleurde hoedjes, Dát moest wel iets met hekserij te maken hebben. En heksen verzamelen niet alleen paddenstoelen en kruiden om een soepje mee te brouwen, maar houden ook padden. En als die padden moe waren, dan konden ze mooi even uitrusten op hun eigen stoeltjes in het bos: paddenstoeltjes. En zo zijn er meer mythes… waarom denk je dat een elfenbankje een elfenbankje heet? … juist! :-p

Het wonderbaarlijke rijk van de schimmels

Maar naast hun naam zijn paddenstoelen sowieso heel bijzonder. Vroeger dachten ze misschien dat paddenstoelen thuishoorden in het rijk der sprookjes, maar tegenwoordig weten we dat ze behoren tot het rijk van de schimmels. En dat rijk is héél erg groot. Paddenstoelen zijn slechts díe schimmels waarvan we de vruchtlichamen met het blote oog kunnen zien. Ze kunnen dus klein zijn, maar ook immens groot. Zo leeft de grootste paddenstoel ter wereld in China en is hij zo’n tien meter lang en 80 cm breed. Stel je dat maar eens even voor! GIGA-groot dus!

Dat wat wij een paddenstoel noemen is trouwens alleen het zichtbare deel; het vruchtlichaam van de zwam. Dit vruchtlichaam vormt de sporen, beschermt ze en verspreidt ze als ze rijp zijn. Je zou sporen kunnen vergelijken met de zaadjes van een plant. Als deze sporen door de wind – soms met wel miljoenen tegelijk – verspreid worden en terecht komen op goede grond, beginnen er schimmeldraden te vormen, het mycelium. Als deze schimmeldraden in contact komen met andere schimmeldraden en ermee versmelten kan er een nieuwe zwam ontstaan, waaruit weer een paddenstoeltje kan groeien.

Netwerker, vuilnisman en kok

Wij zien dus alleen wat er zich boven de grond afspeelt. Maar wat er onder de grond gebeurt is echt heel bijzonder. Het schimmelnetwerk in de grond is enorm. De schimmeldraadjes zijn vaak met het blote oog niet eens te zien, maar ze zijn ongelooflijk belangrijk voor het bos en voor de natuur in het algemeen. Dit netwerk van schimmeldraden wordt ook wel het Wood Wide Web genoemd. De schimmeldraden kunnen zich hechten aan boomwortels en zo tot mooie samenwerkingen komen. Ze zorgen ervoor dat bomen en planten onderling met elkaar kunnen communiceren en sturen informatie door. Hierdoor zijn ze echte netwerkers. Maar naast netwerker zijn ze ook vuilnisman (ze ruimen biologisch afval op) en kok (ze zetten dit afval om in voedsel voor de planten en bomen).

Er is nog enorm veel te vertellen over de geweldige kwaliteiten van schimmels voor onze natuur, maar ik ga weer even terug naar de paddenstoel. Want als we met onze camera op pad gaan, zien we deze schimmeldraden eigenlijk nooit en erg fotogeniek zijn ze niet.

Okee, we gaan op pad!

Wat neem je mee als je op jacht gaat naar een mooie paddenstoelenfoto? Uiteraard je camera met een fijne lens. Trek daarnaast goede stevige schoenen aan en een regenbroek (of outdoorbroek) kan ook geen kwaad. Het gros van de paddenstoelen groeit namelijk laag bij de grond en om een mooie zachte achtergrond in de foto te krijgen, zul je op het niveau van de paddenstoel moeten kruipen. Met zo’n regenbroek kun je gaan zitten of liggen waar het jou uitkomt.

Waar vind je paddenstoelen? Het antwoord is eigenlijk: overal. Maar de meeste kans maak je natuurlijk in een mooi bos of park (of als je in de buurt van de zee woont: in de duinen). In plaats van als een gek de grond af te speuren naar paddenstoelen, kun je het beste even de tijd nemen om onderstaande tips te lezen. Want zelfs in het rijk der schimmels is een bepaalde structuur te vinden. Daarnaast heb ik ook nog een paar tips om de paddenstoel zo mooi mogelijk op het plaatje te krijgen.

• Je vindt paddenstoelen vaak bij dood hout. De meeste paddenstoelen zijn prima opruimers en zetten dood hout om in voedsel voor planten. Ga eens op zoek naar een omgezaagd of omgevallen boom. De kans is groot dat je hier van alles ziet groeien. Paddenstoelen die graag op dood hout leven noemen we saprofyten. Dit zijn bijvoorbeeld elfenbankjes, de berkenzwam of het kleverig koraalzwammetje.

• Na mycelium en saprofyt heb ik nog een mooi woord: Mycorrhiza. Ik heb helemaal niets met die ingewikkelde namen en je mag het dus ook meteen vergeten als je wilt, maar het is een boeiende groep paddenstoelen. Deze soorten gaan namelijk een samenwerking aan met bomen. De schimmeldraden vergroeien met de wortels van bepaalde bomen. De boom levert suikers voor de zwam en de zwam levert voedingsstoffen voor de bomen. Superhandig! Voorbeelden hiervan zijn: eekhoorntjesbrood die graag contact zoekt met eiken, beuken, dennen en fijnsparren en de vliegenzwam – die mooie rood-met-witte-stippen – die vaak te vinden is bij berken en dennen.

• Paddenstoelen zien er niet zo mooi uit om ons een plezier te doen. Hét doel van de paddenstoel is het verspreiden van de sporen. Daar is alles op gericht en dat zie je terug in de vorm van de paddenstoel. Kijk maar eens met een spiegeltje ónder de paddenstoel of duik er met je camera onder. Je ziet nu de plaatjes, buisjes, gaatjes of draadjes waarin de sporen verstopt zitten. Sommige paddenstoelen bewaren de sporen in hun ‘buik’ of zijn zo gevormd dat ze de sporen in een soort nestje bij zich dragen. Sta hier zeker ook eens bij stil als je een paddenstoel op de foto zet.

• Vaak zie je dat mensen paddenstoelen van bovenaf op de foto zetten. Sommigen bukken er zelfs nog een beetje bij. Prima natuurlijk, want zo zet je het hoedje mooi op de foto en niet iedereen is even lenig. Maar om een paddenstoel los te krijgen van haar omgeving, zul je écht nog dieper door de knieën moeten. Als de paddenstoel op de grond groeit, is plat op de buik de enige optie. Of je moet – net als ik – zo’n handig kantelbaar schermpje hebben, dan mag je er ook bij gaan zitten. Vaak staan paddenstoelen onder bomen en dat is ideaal! Met een beetje mazzel heb je een zonnetje dat haar licht door de bomen laat vallen. Als je dan op ooghoogte met de paddenstoel bent en de camera een beetje omhoog richt richting de bomen, kun je die mooie zachte achtergrond in je foto krijgen. Het is even zoeken en uitproberen en misschien moet je de paddenstoel vanaf een andere kant benaderen, maar als je hier geduld in hebt, wordt het zeker beloond!

• Ik fotografeer alle natuur vanuit de diafragmavoorkeuzestand. Doe je dit ook? Zet je diafragmagetal dan lekker laag. Je hebt nu minder scherpte in de foto, dus je zult even moeten spelen met scherpstellen, maar zo wordt de achtergrond mooi zacht en komt de paddenstoel echt een beetje los van haar omgeving.

• Laatste belangrijke tip: als je zo met je regenbroek op de natte koude grond ligt, zie je er niet op zijn meest charmant uit. En in een bos lopen natuurlijk ook nog andere mensen, die niet zo bezig zijn met de schoonheid van een kleine paddenstoel. Zij kunnen je wat meewarig aankijken en vragen soms zelfs of het goed gaat met je. Honden drukken hun natte neus nog weleens tegen je aan. Trek je er niets van aan! Voor die mooie paddenstoelfoto moet je soms iets over hebben.